وب نوشت کتابخانه قائمیه مشهد

، صدهاپايگاه داده و فهرست كتابخانه‌اي براي استفاده افرادي كه داراي يك كامپيوتر، مودم يا يك نقطه دسترسي به شبكه هستند، تهيه شده و انقلابي صورت گرفته كه تأثيرعظيمي بر كاربرد اينترنت در كتابخانه ها داشته است. اينترنت بر فعــاليت‌هاي مختلف كتابخـانه ها، مانند مجموعه سـازي، فهرسـت نويسي ، طبقه بندي و خدمات اطلاع رساني تاًثير زيادي گذاشته است و ميزان وكيفيت اين تأثير به نحوي  بوده است كه ماهيت كار كتابخانه ها، و به دنبال آن تخصص هاي مورد نياز كاركنان نيز دستخوش تغيير شده است . اغلب كتابخانه هاي جهان در يك يا دو دهه اخير به يك رابط داخلي مجهز شده‌اند كه با استفاده از آن، كاربران مي توانند به جست و جوي فهرست ساير كتابخانه ها پرداخته و اطلاعات موجود در آنها را به كامپيوتر خود منتقل كنند. قابليت اينترنت در پشتيباني فعاليتهاي مجموعه سازي مواد متعـارف كتابخـانه اي بسـيار محســـوس است و علاوه بر آن ، شـرايط مناسـبي را براي مجموعه سازي فراهم كرده و وابستگي كامل كتابخانه ها به مجموعه هاي اختصاصي را از ميان برداشته و امكانات زيادي را براي اشتراك منابع بوجود آورده است. منابع  كتابخانه اي در حال تبديل شدن از صورت چاپي به منابع الكترونيك هستند. دسترسي به منابع الكترونيك و منابع چاپي كاملاً متفاوت است از اين رو ضروري است كتابداران جايگاه‌هاي اطلاعات يا محل هايي كه آثار مورد نياز كتابخانه را بصورت الكترونيك نگهداري مي نمايند را شناسـايي كنند و بدانند‌ چگونه مي توان از اين اطلاعات الكترونيك استفاده كرد. ابزار انتخاب نيز دستخوش تغيير شده اند. پايگاه هاي اطلاعاتي به عنوان مهمترين ابزار انتخاب كتاب و نشـريات ادواري، در اينترنت، يا بصورت لوح فشرده قــابل دســترسي هسـتند. كتابداراني كه وظيفه مجموعه سازي در كتابخانه هاي آينده را برعهده خواهند داشت، بايد بتوانند از اين امكانات و ابزارهاي اينترنتي به خوبي استفاده كنند و به دنبال راهي جهت دسترسي مراجعان به منابع ديجيتالي باشند ، فهرست نويسان بايد اين منابع را دسترس پذير سازند و كتابداران مرجع نيز ضمن كمك به مراجعان در داخل كتابخانه بايد پاسخگوي ارباب رجوع از راه دور باشند. كتابخانه ها بايستي با تغييرات ناشي از فناوريهاي اطلاعاتي و با توجه به رشد سريع اطلاعات و منابع اطلاعاتي ، پيشرفتهاي تكنولوژيكي و تغيير تقاضاهاي استفاده كنندگان هماهنگ شوند. كتابداران مسئول رفع نيازهاي اطلاعاتي آنها هستند و  بايد در اسرع وقت موقعيت جامعه استفاده كننده از كتابخانه را تشخيص داده و اطلاعات و خدمات مناسب و مفيد را برايشان فراهم آورند.

ما نيازمند اطلاعات و دانش هستيم و بايد آگاه باشيم و مسئول هستيم كه سريعا اصلاحات لازم را انجام دهيم و بطور مثبت نقش مناسبي را ايفاء نمائيم در غير اينصورت دلايل كمي در فلسفه وجودي كتابخانه با توجه به تغييرات آينده وجود خواهد داشت ؟ كتابخانه هاي ساده و فاقد فناوري هاي كارا در دنياي جديد نمي توانند نقش فرهنگي ايفا كنند. ناديده گرفتن تحولات در تكنولوژي ارتباطات و عدم بكارگيري آنها در انتقال پيامها و محتواي فرهنگي و هنري مطلوب، ما را در عرصه فرهنگ در حالت انفعالي قرار خواهد داد.

در رابطه با آينده حرفه كتابداري دو نظريه وجود دارد و در مقابل‌نظريه اي كه كتابداري را حرفه اي در حال اضمحلال مي پندارد،  نظريه ديگر بر نقش واسطه اي كتابداران تاكيد مي ورزد و اين طور تلقي مي كند كه كتابداران به عنوان واسطه‌هايي ميان منابع اطلاع رساني و كاربران به كار خود ادامه خواهند داد.

هربرت اس وايت بيان مي كند كه در شماره 11 آوريل 1996 روزنامه usa today  در مقاله اي كه به مشاغل بدون آينده استخدامي اشاره دارد ، از تحويلدار بانك ، تلفنچي و كتابدار اسم مي برد. منظور مقاله حداقل اين است كه اينها حوزه هايي هستند كه كارهاي روزمره و دفتري انجام مي دهند و در آينده بوسيله كامپيوتر انجام خواهند شد.  اما ويلفرد لنكسترآينده روشني را براي كتابداران به شرط همسازي، همگامي و كسب آمادگي آنان براي پذيرش تغييراتي كه از ارتباطات الكترونيكي ناشي مي شود،  پيش بيني مي كند. به گفته او :  رشد سريع منابع به شكل الكترونيكي ، ممكن است از ارج و قرب كتابخانه ها بكاهد اما تا حد زيادي بر قدر و منزلت كتابداران خواهد افزود. حجم عظيم و تنوع منابع الكترونيك موجود ، اطمينان خاطر مي دهد كه در آينده نياز بســياري به متخصصـان اطلاع رسـاني ماهر وجود خواهد داشت.   بر اساس نظر لنكستر:  در شبكه هاي انتقال اطلاعات يكپارچه آتي، كتابداران ارزشمندترين منابع انساني شبكه خواهند بود. معلومات زياد و اطلاع آنها از جزئيات محتواي شبكه و توان آنان در بكارگيري فنون بازيابي كه حداكثر  اطلاعات را از شبكه استخراج خواهد كرد، نياز و تقاضاي گسترده اي نسبت به خدمات تخصصي آنان خواهد آفريد.

بيل گيتس رئيس شركت مايكروسافت نيز درباره نقش حياتي كتابداران و اطلاع رسانان مي گويد : كتابداران و اطـلاع رسـانان نقش تعيين كـننده اي در چگــونگـي بهره بردار ي از شبكه هاي اطلاعاتي جهاني در سازمانها و مراكز اطلاع رساني داشته اند.

با اين وصف آنچه ضروري بنظر مي رسد، آگاهي سازي هر چه بيشتر كتابداران از چگونگي ذخيره و بازيابي اطلاعات در وب و يادگيري مداوم روشهاي نوين بازيابي اطلاعات با هدف ايجاد امكان افزايش سطح دسترس پذيري به اطلاعات موجود در محيط وب است. اين وظيفه كتابخانه هاست كه در اين خصوص بررسي لازم را انجام داده و بطور مداوم به جامعه استفاده كننده كمك نمايند . همچنانكه ما هميشه به گذشته و كاري كه انجام مي دهيم توجه داريم ، بايد به موقعيت تازه نيز جهت ارج نهادن به جامعه استفاده كننده توجه داشته باشيم و آنها را بطور مداوم در بدست آوردن اطلاعات صحيح در زمان مناسب و شكل صحيح آن متقاعد سازيم. كتابداران، وقتي دانش فني درمورد بهره‌گيري از رايانه‌ها را با تخصص كتابداري خود در آميزند مي‌توانند به عنوان واسطه هاي اطلاع رساني عمل كنند ايفاي اين نقش در بازار اطلاع رساني حيات جديدي به حرفه كتابداري بخشيده است.

در امر اطلاع رساني از طريق جستجوهاي تخصصي اينترنتي و اينكه چرا كتابداران مي توانند اين بخش از خدمات را به گونه اي ارائه دهند كه دانشجويان كارشناسي ارشد و دكتراي مسلط به رايانه و زبان انگليسي به تنهايي قادر به انجام اين نوع جستجو نيستند بايد گفت كتابداران با توجه به مباني نظري رشته شان قابليتهايي دارند كه غير كتابداران فاقد آن هستند و با توجه به اين مباني مي توانند در محيطهاي الكترونيكي جستجوهاي موفق تري نسبت به بقيه داشته باشند. مثلا استفاده از اصطلاحنامه ها ( تزاروسها ) براي پيدا كردن بهترين كليدواژه ها ، شناخت منابع مرجع الكترونيكي ، آشنايي با چگونگي عملكرد موتورهاي جستجو و شناخت مباني سازماندهي اطلاعات به كتابدار كمك مي كند كه بتواند جستجوي موفقي انجام دهد .

كتابداران عصر الكترونيك همانند مشاوران اطلاعاتي عمل مي‌كنند و بهترين منابع را براي گشايش گروهها و برآوردن نيازهاي اطلاعاتي مردم نشان مي‌دهند؛ كاربرد منابع اطلاعاتي الكترونيكي را به مردم آموزش مي‌دهند؛ منابعي را كه استفاده كنندگان خاصي به آنها آشنايي دارند، مورد جست و جو قرار مي‌دهند ؛ وظيفه بازكاوي اطلاعات را انجام مي‌دهند، يعني تأليف و تركيبي از نتايج پژوهش‌هاي منابع متعدد به عمل مي‌آورند و برآيند گزيده و ارزيابي شده را به متقاضي عرضه مي كنند و در صورت امكان مستقيما به رايانه او ارسال مي كنند؛ با ايجاد بايگانيهاي مختلف و ارتباط با پايگاههاي اطلاعاتي، مراجعه كننده را در دريافت اطلاعات مورد علاقه خودش ياري مي‌نمايند. بدين منظور كتابداران لازم است طرز كار با نرم‌افزارهاي رايانه‌اي و ابزارهاي الكترونيكي، مهارتهاي سودمندي را از طريق شبكه‌هاي نرم‌افزاري در اشاعه اطلاعات الكترونيكي بياموزند. كتابداران بايد شيوه هاي بازيابي اطلاعات اينترنتي را بياموزند.  يك راه ياد گيري ، آموزش از طريق خود اينترنت است ، در برنامه هاي آموزشي مي توان علاوه بر آشـنائي با ســـاختار منابع و روش‌هــاي بازيابي ، به معرفي خود اينترنت و نحوه بهره گيري از آن نيز پرداخت . كتابداران متخصص كه با اصول سازماندهي منابع آشنايي دارند،  به سرعت مي توانند  نحوه بازيابي اطلاعات از منابع مختلف را فرا گرفته و به كاربران آموزش دهند. چنانچه كتابداران بخواهند به عنوان واسط اطلاعاتي بين كاربران و منابع اطلاع رساني در محيطي الكترونيك مانند اينترنت ايفاي نقش كنند، به مهارت‌هاي خاصي نياز دارند. اين مهارت ها را مي توان در 7 سطح رده بندي كرد:

1- شناخت خدمات و منابع اطلاع رساني

2- درك ساختار اطلاعات

3- تجزيه و تحليل نياز به اطلاعات

4- بازيابي اطلاعات

5- ارزيابي اطلاعات

6- مديريت اطلاعـات

7- كمك به ذخيره دانش

فراگيري اين مهارتها ساعتها كار و تلاش بي وقفه و صرف هزينه و كاربرد تجهيزات و فناوريهاي كاربردي را مي طلبد؛ كه براي ايفاي نقش مؤثر كتابداران آينده حياتي است و در كنار تلاش و انگيزه بسيار كتابداران به توجه ويژه ارگانها و دستگاههاي مسئول به منظور تامين بودجه فراوان اما لازم، نيازمند است و ما كتابداران نه فقط به منظور حفظ حيات شغلي خود بلكه به خاطر نياز مبرم آيندگان براي دستيابي به دانش، از مسئولان سطوح بالاي تصميم گيرنده تقاضاي بحق توجه و صرف بودجه هاي لازم و توجه ويژه به قشر تاثيرگذار فرهنگي اما مظلوم و كمتر شناخته شده كتابداران را داريم. 

در پايان باز هم تأكيد مي كنم كه ما كتابداران قرن بيست و يكم براي بقا و دفاع از شأن و منزلت والاي حرفه خود بايد تلاش كنيم. ما موظفيم پايه و اساس ارائه خدمات را با توجه به نياز فرداي آيندگان بنا گذاريم. ما بايد راهگشاي شاهراه ها و دروازه هاي اطلاعاتي به منظور انتقال اطلاعات به استفاده كنندگان در اسرع وقت و بهترين راه باشيم . ما نيازمند تفكر هستيم  تا بتوانيم تا حد ممكن موانع و مشكلات را به تمامي رفع كنيم. ما  بايد جامعه اطلاعاتي را هدايت نمائيم ، انفجار بزرگ اطلاعات را هدايت كرده و اطلاعات صحيح را در كوتاهترين زمان لازم بدست بياوريم . ما نيازمند نوآوري هستيم و نيازمند آموزشهاي تخصصي تا در عرصه اطلاع رساني سرآمد ديگر كارشناسان باشيم. ما بايد تلاش كنيم تا در عصر پيشرفت سريع و همه جانبه علوم بعنوان عنصري لازم و ضروري و داراي شان و منزلت اجتماعي در جامعه به حساب آييم. پس بياييد به همگان اعلام كنيم كه ما هستيم و تصميم داريم كه بمانيم.

منابع

1- لنكستر ف ، ويلفرد "كتابخانه ها و كتابداران در عصر الكترونيك"  مشهد : آستان قدس ، 1366

2-هربرت اس . وايت  تحويل اطلاعات در قرن 21 ، تهران: چاپار، 1383 ص 20